مساحت زمین های بهره برداری کشاورزی وقتی بین فرزندان کشاورز تقسیم می شود به تدریج کوچکتر و کوچکتر می شود. درآمد کشاورز در زمین های کوچک هم برای گذران زندگی کافی نیست و مقدار محصولی که از یک زمین کوچک به دست می آید به اندازه ای نیست که کشاورز خرده پا را در آبادی ماندگار کند. پس کشاورز ناچار می شود برای امرار معاش به شهرها مهاجرت کند.
امروزه با استفاده از گلخانه و تولید محصول در یک زمین کوچک می توانیم هم محصول بیشتری به دست بیاوریم و هم چند بار در سال کشت و کار کنیم. اهميت کشت گلخانه ای به قرار زیر است:
- در گلخانه با استفاده از روش های جدید حتی کشاورزانی که زمین های کوچکی دارند می توانند محصول بیشتری تولید کنند به شرط اینکه آب لازم در اختیار داشته باشند و از یک قطعه زمین کوچک درآمد کافی به دست بیاورند.
- چون تولید محصول زودرس و رساندن محصولات نوبرانه به بازار قیمت و درآمد بیشتری دارد اگر کشاورز حتی به کمک کشت گلخانه ای یک ماه زودتر محصول به بازار برساند، درآمد قابل توجهی به دست می آورد. در بعضی مناطق می توانیم در تمام مدت سال در گلخانه محصول تولید کنیم.
- چون بذری که در کشت گلخانه ای استفاده می شود محصول با کیفیت بالائی تولید می کند، قیمت محصول آن خود به خود بیشتر از محصولات هوای آزاد است. نشاء ها و نهال های گلخانه ای هم قیمت بالاتری دارند.
- چون در گلخانه از سیستم آبیاری تحت فشار و آبیاری قطره ای استفاده می شود در مصرف آب صرفه جوئی می گردد. در این سیستم، آب دقیقا در محل پخش ریشه گیاه توزیع می شود.
- تعداد کارکنان لازم برای کار در گلخانه مثلا برای تولید ۲۰ تن محصول حدودا یک سوم تعداد کارکنان لازم برای کار در هوای آزاد برای تولید همین مقدار محصول است. پس تولید در گلخانه هزینه کارگری را برای یک مقدار معین محصول پائین می آورد.
- امروزه صادرات محصولات کشاورزی گلخانه ای به خارج رواج پیدا کرده که برای کشور تولید ارز می کند.
- رساندن محصولات تازه و شاداب به بازار شهرهای بزرگ به کمک تولید در گلخانه نزدیک این شهرها، درآمدی خوبی را نصیب این تولید کنندگان می کند.
- مساحت اراضی قابل کشاورزی دنیا محدود است و به ناچار باید کاری کنیم که در یک قطعه زمین کوچک با استفاده از گلخانه هم محصول بیشتر تولید کنیم و هم بتوانیم در سال چند بار کشت و کار کنیم.
انواع گلخانه ها و محاسن و معایب آنها
هدف اصلی ساختن گلخانه به وجود آوردن یک محیط مناسب برای رشد گیاه و تولید هرچه بیشتر و بهتر محصول است. به این منظور حرارت، رطوبت و نور و سایر موارد در گلخانه به مقدار لازم آماده می شود و بیماری ها و آفات هم مهار می شوند.
می دانیم که گیاهان با استفاده از نور در برگ ها مواد لازم گیاه را تولید می کنند به این عمل فتوسنتز می گویند. در مناطق سردسیر مقدار تابش نور خورشید بر روی گیاه بسیار اهميت دارد و چون هوای گلخانه با تابش نور گرم می شود گیاه با استفاده از نور و حرارت کافی رشد خوبی پیدا می کند. در مناطقی که خورشید به صورت خیلی مایل و به مدت کم می تابد شيب سقف گلخانه و جهت گلخانه بسیار اهمیت دارد، چون این موضوع تا اندازه ای شامل ایران هم می شود پس باید در ساختن گلخانه به آن توجه داشته باشیم. گلخانه ها به صورت های مختلف ساخته می شوند و مورد استفاده های مختلفی هم دارند.
گلخانه آموزشی
هدف از ساختن این نوع گلخانه ها آموزشی است پس باید گلخانه دارای سکو و بستر کاشت زمینی باشد. این گلخانه مثل یک گلخانه تجاری یا تولیدی است و همه امکانات آن مثل این گلخانه ها است تا کار آموز با کارهائی که باید در گلخانه تولیدی انجام بدهد کاملا آشنا بشود. البته راهروها باید وسیع تر باشد و همه تأسيسات گرم کننده، سردکننده هوا، آبیاری و دستگاه های خودکار هم باید داشته باشد. دستگاه ها باید خیلی کم صدا باشند. و محيط گلخانه و کلاس های آموزشی باید بسیار زیبا و تمیز و جذاب باشد.
گلخانه های آموزشی باید در تمام طول سال قابل استفاده باشد. پس پوشش های آن باید دائمی باشد. چون گلخانه آموزشی است پس نباید انتظار داشته باشیم که درآمد آن از محصولی که تولید می کند هزینه ها را بپوشاند.
گلخانه تحقیقاتی
مشخصات گلخانه تحقیقاتی مثل گلخانه آموزشی است اما به خاطر کار تحقیقاتی مراقبت محيط گلخانه در آن دقیق تر است، چون جلوگیری از بروز آفات و بیماریهای گیاهی در این گلخانه ها اهمیت زیادی دارد و باید مانع از ورود این عوامل بشویم. این گلخانه ها پنجره تهویه ندارند و برای تهویه از سیستم مخصوص گلخانه تحقیقاتی استفاده می شود.
گلخانه خانگی یا تفریحی
از این گلخانه ها بیشتر برای نگهداری گلدان های خانگی استفاده می شود. این گلخانه ها معمولا باید زیبا ساخته شوند. چون این گلخانه ها در فضای باز خانه و یا باغچه ها ساخته می شوند. این گلخانه ها کوچک هستند اما اگر از آنها برای پذیرائی یا استراحت استفاده می شود بزرگتر ساخته می شوند. معمولا اسكلت این گلخانه ها آلومینیمی و یا چوبی است و پوشش آن بیشتر از شیشه است.
گلخانه تجاری یا تولیدی
این گلخانه ها به منظور نگهداری و یا تولید گیاهان ساخته می شوند. این گلخانه ها بیشترین مساحت گلخانه ای را در کشور دارند. در واقع وقتی از گلخانه در کشاورزی صحبت می شود منظور همين گلخانه های تجاری یا تولیدی است. در این گلخانه ها کوشش می شود قیمت تمام شده محصول تا آنجا که ممکن است پائین تر باشد تا بتواند در بازار با قیمت محصولات تولیدکنندگان دیگر رقابت کند و تولید با خطر افزایش هزینه روبرو نشود. گلخانه های کوچک حداقل ۷۵۰ مترمربع مساحت دارند این گلخانه ها برای خرده فروشی مناسب هستند. اما گلخانه های عمده فروشی تا ۱۵۰۰ مترمربع مساحت دارند. شکل گلخانه تجاری به محصولی که می خواهیم تولید کنیم بستگی دارد.
در گلخانه های بزرگ، فضای داخل گلخانه يكنواخت است و چون تغييرات حرارت و رطوبت و نور در آن ها کمتر است محصول در آن به خوبی رشد می کند یا نگهداری می شود. اما اگر گلخانه بسیار بزرگ باشد مهار کردن آفات در آن مشکل می شود.
گلخانه ها به شکل های مختلف ساخته می شوند که در اینجا انواع آنها را برای شما توضیح می دهیم. شكل گلخانه می تواند يكطرفه، سقف شیروانی، سقف كمانی، سقف گنبدی یا سقف دندان اره ای باشد.
گلخانه یک طرفه
این گلخانه ها کنار ساختمان یا دیوار ساخته می شوند و قسمت شرقی و غربی آن معمولا، تا نصفه یا تا سقف با دیوار آجری پوشیده شده و قسمت جنوبی آن کوتاه تر از دیوار شمالی است و سقف آن به طرف جنوب شیب دارد. در جنوب ایران شیب سقف کمتر و در قسمت شمال کشور شیب آن را بیشتر در نظر می گیرند تا در زمستان آفتاب عمودی برسقف بتابد، سقف و قسمتی از بدنه این گلخانه شیشه ای است.
گلخانه سقف شیروانی
معمولا پوشش این نوع گلخانه ها از شیشه است. استفاده از شیشه به خاطر استفاده هر چه کامل تر از نور خورشید است که بیشتر در کشورهای اروپائی و کانادا از این نوع گلخانه ساخته می شود. از این گلخانه ها برای تولید در تمام فصل های سال استفاده می شود. از همین نوع گلخانه برای رستوران غذاخوری هم استفاده می کنند. شیب سقف این گلخانه طوری است که برف و باران از سقف به طرف پائین حرکت می کند و بوسیله ناودان ها به زمین می رسد همین طور قطرات عرق سقف از داخل هم روی گیاه نمی چکد و روی شیشه به طرف دیواره ها حرکت می کند. پهنای دو سقف این نوع گلخانه مساوی است و مقدار شیب آن بین ۳۰ تا ۵۰ درجه است. ارتفاع گلخانه 2.5 تا 3.5 متر است.
این گلخانه به دلیل وزن زیاد شیشه و عرض کم گلخانه و اتصالات زیادی که دارد خیلی سنگین است، بهمین دلیل ساختن این گلخانه ها خیلی گران تمام می شود. بیشترین عرض این گلخانه ها ۱۲ متر است. اما امروزه عرض آنها کمتر در نظر گرفته می شود. چون شیشه قسمتی از نوری را که از خود عبور می دهد تبدیل به گرما می کند، معمولا از این گلخانه ها به عنوان گرمخانه استفاده می شود. استفاده از پوشش دولایه از جنس پلی کربنات به جای شیشه باعث می شود که گرمای کمتری تولید شود اما هزینه آن از شیشه بیشتر است. اسكلت این گلخانه ها معمولا آهنی است.
محاسن این گلخانه ها :
- در مقابل باد و طوفان مقاومت زیادی دارند.
- حداکثر نور به داخل گلخانه وارد می شود.
- برف و عرق سقف به راحتی به پائین هدایت می شود
- برای تهویه و عوض کردن هوای داخل گلخانه به راحتی از پنجره ها استفاده می شود.
- کنترل و مهار گرما، سرما و رطوبت را با باز و بسته کردن پنجره ها به صورت خودکار می توان انجام داد.
- این گلخانه ها را می توان در اندازه های بزرگ ایجاد کرد.
معایب این گلخانه ها :
- نمی توان از پوشش نایلونی استفاده کرد یا حداقل این کار مشکل است.
- شستن شیشه ضروری است که به سختی انجام می شود.
- ضدعفونی خاک با استفاده از نور خورشید در این نوع گلخانه ممکن نیست.
گلخانه نیمه دو طرفه
در این نوع گلخانه سقف به دو طرف شیب دارد اما اندازه شیب این دو طرف مساوی نیست، شیب قسمت شمالی سقف ۵۰ درجه و شیب سقف جنوبی ۳۰ درجه است. با این وضع نور خورشید به خوبی وارد گلخانه می شود و گلخانه را گرم می کند. اگر دیواره شمالی این گلخانه با موادی عایق کاری شود که نور را برگرداند گرمای داخل گلخانه بیشتر خواهد شد. به این ترتیب در مصرف انرژی و سوخت صرفه جویی می شود و گیاه سریع تر رشد می کند، محاسن و معایب این نوع گلخانه تقريبا مثل گلخانه سقف شیروانی است.
گلخانه كمانی (نیم دایره)
ساختمان این گلخانه به شکل نیم دایره یا نیم استوانه است. معمولا اسکلت این گلخانه ها با استفاده از لوله های آب از جنس آهن گالوانیزه ساخته می شود. فاصله های لوله های اصلی از هم تا 4.5 متر است و تیرها فرعی با فاصله حدود یک متر از هم قرار دارند. قطر لوله ها بسته به بزرگی گلخانه و عرض دهنه گلخانه متفاوت است. این گلخانه ها به صورت جدا از هم و یا چسبیده به هم ساخته می شوند اگر گلخانه ها به هم چسبیده باشند به آنها گلخانه جوی پشته ای هم می گویند. دلیل استفاده از سقف كمانی، ایجاد حداكثر فضای داخل گلخانه با کمترین مصالح و پوشش است. وقتی سطح و پوشش کم باشد، جابجائی حرارت از داخل به خارج کمتر می شود و سوخت کمتری هم مصرف می شود. البته در تابستان می توان با راههای مختلف مانع از ورود گرما از بیرون به داخل گلخانه شد به همین دلیل استفاده از تورها، پاشیدن مواد مناسب روی نایلون سقف و بدنه گلخانه در تابستان معمول شده است. پوشش این گلخانه ها با نایلون به راحتی انجام می شود و به سادگی به اسکلت گلخانه محکم می شود.
چون بدنه گلخانه نیم دایره ای است هر دو طرف گلخانه در برابر باد دوام خود را حفظ می کنند. گلخانه های تونل مانند، باد را از روی خود عبور می دهند و در برابر فشار باد کمتر صدمه می بینند.
وزن کم پوشش و اسکلت گلخانه کمانی، باعث می شود که گلخانه های تونلی ارزان تمام بشود و به راحتی هم نصب بشود و نور هم به طور یکنواخت در این گلخانه ها می تابد. پوشش پلاستیکی خاصیت ضدعرق کردن دارد. مصرف انرژی در گلخانه های تونلی کمتر است. به همین دلیل از این گلخانه در تمام دنیا به میزان زیادی استفاده می شود. چون می توان هوای فشرده به داخل این گلخانه ها فرستاد تا ۳۰ درصد در مصرف انرژی هم صرفه جوئی می شود.
نوع دیگری از گلخانه های کمانی به صورت نیم بیضی است که به آن گلخانه دیوار پهلو هم می گویند. اما عیب این گلخانه اینست که اولا برف نمی تواند به راحتی از سقف آن پائین بیاید و عرق و رطوبت هم به راحتی از سقف جدا نمی شود. و به جای حرکت چکه می کند برای رفع این مشکل در این گلخانه ها از پوشش دولایه استفاده می شود و یا سقف گلخانه به صورت گنبدی ساخته می شود.
در گلخانه های تونلی چون تهویه به خوبی صورت نمی گیرد باید پنجره ها به خوبی کار کنند. پنجره این گلخانه ها را در سقف و در بدنه آن کار می گذارند.
محاسن گلخانه كمانی :
– ارزانی و سبک بودن گلخانه
– ایجاد فضای بیشتر با کمترین مصالح
– راحتی استفاده از پلاستیک پوششی
– مصرف کم سوخت و انرژی
– دوام در برابر باد و طوفان
– سرعت زیاد نصب و راه اندازی
– قابل استفاده برای تولید هر محصول
معایب گلخانه كمانی
– مشكل زیاد شدن رطوبت
– مشكل تهویه کم گلخانه
گلخانه سقف گنبدی
اصولا، این گلخانه ها برای رفع نقص گلخانه کمانی ساخته شده اند. معمولا از این گلخانه ها برای ساختن گلخانه های با عرض زیاد استفاده می شود. البته می توان با قرار دادن الوار در سقف گلخانه های کمانی این نقص را رفع کرد. محاسن و معایب گلخانه های سقف گنبدی مثل گلخانه های کمانی است فقط برف و عرق سقف راحت تر برطرف می شود. در محل تاج این گلخانه می توان پنجره نصب کرد. روکش این پنجره می تواند از شیشه باشد.
گلخانه دندان اره ای
گلخانه های دندان اره ای برای رفع عیب گلخانه های تونلی طراحی شده است. از این نوع گلخانه برای مساحت های بزرگ استفاده می شود. شیب سقف گلخانه طوری است که در تابستان نور خورشید را منعکس می کند و داخل گلخانه نمی شود اما در زمستان که خورشید به صورت مایل می تابد، نور از شیشه گذشته و وارد گلخانه می شود به همین دلیل از این گلخانه در مناطق گرمسیر استفاده می شود. پنجره سقفی بوسیله چرخ و دنده باز و بسته می شود. پنجره این نوع گلخانه ها پشت به باد قرار داده می شود، نوعی از این پنجره ها کشوئی است.
محاسن گلخانه دندان اره ای :
- مزایای گلخانه تونلی به طور کامل دارد
- تهویه از طریق سقف به ارزانی انجام می شود
- ورود نور به داخل گلخانه به حداکثر می رسد
معایب گلخانه دندان اره ای :
این گلخانه معمولا برای مناطق گرمسیر مناسب است و باید به صورت شرقی، غربی ساخته شود.
گلخانه جوی و پشته ای
وقتی گلخانه ها چسبیده به هم ساخته شوند به طوریکه از قسمت سقف به هم چسبیده باشند و بین آنها دیواره ای وجود نداشته باشد، به این گلخانه ها جوی و پشته ای می گویند.
در این گلخانه ها هزینه تأسیسات کمتر از گلخانه تکی است. این گلخانه ها به کارگر کمتری احتیاج دارند و سرپرستی بر کارکنان در آن بهتر انجام می شود و علاوه بر آن هزینه گرم کردن گلخانه هم کمتر است البته در مناطقی که برف می بارد برف بین دو سقف باقی می ماند و برای آب کردن برف لازمست لوله های حرارتی زیر ناودان ها نصب شود و ناودان ها هم شیب داشته باشند. این گلخانه ها باید به وسیله یک راهرو وسط به هم وصل شوند تا جابجائی گیاهان از یک گلخانه به گلخانه دیگر بدون صدمه به آنها انجام شود.
ادامه مبحث تاثیر گلخانه در کشاورزی و انواع آن را که شامل عنوان های زیر است، در اپلیکیشن اندروید آموزش کشت گلخانه ای بخوانید:
- ارتفاع و عرض گلخانه
- جهت گلخانه
- قسمت های مختلف اسکلت گلخانه
- جنس اسکلت گلخانه
- زاویه شیب سقف گلخانه
- یک گلخانه به چه چیزهایی احتیاج دارد؟
- برای ایجاد یک گلخانه نیم هکتاری چه چیزهایی لازم است؟
در این برنامه علاوه بر این موضوع، صدها مطلب آموزشی مفید و بروز دیگر در زمینه گلخانه داری را بخوانید.
